संपादकीय भाग ३ – कोण बुडालं? बोट की यंत्रणा? – ‘रामदास’ दुर्घटनेतील तांत्रिक दोषांचा अभ्यास

छावा, संपादकीय | दि. १९ जुलै(सचिन मयेकर)

१७ जुलै १९४७ रोजी झालेली ‘रामदास’ बोट दुर्घटना ही केवळ निसर्गाचा कहर नव्हता.

तो होता मानवनिर्मित चुकांचा एक साखळीप्रकार, जिथे बोटीची रचना, प्रशासनाची दुर्लक्ष आणि हवामान यांचा अपायकारक संगम झाला.

बोटीची रचना आणि कमतरता

‘रामदास’ ही ९० फूट लांब, २४ फूट रुंद आणि ११ फूट खोल बोट होती.

तिचे दोन डिझेल इंजिन होते – प्रत्येकी १५० ह.प. क्षमतेचे.

बोट स्टीअरिंग गिअरवर अवलंबून होती, पण ते फक्त एकाच बाजूने कार्यरत होते.

बोट फाटल्याचे निदान झाल्यानंतर दुरुस्तीसाठी किंवा आपत्कालीन पर्याय नव्हते.

एका बाजूला अपघात झाला, आणि स्टीअरिंग सिस्टम फेल झाल्यामुळे ती बोट थेट उलटली.

हवामानाचा अचूक अंदाज न घेणे

त्या दिवशी कोकण किनाऱ्यावर वादळी लाटांचा इशारा होता.

पावसाळी गटारी अमावस्या, समुद्रात अनिश्चिततेचे प्रमाण अधिक.

तरीही बोट मुंबईहून रवाना झाली, आणि प्रवाशांनाही याचा पूर्ण अंदाज नव्हता.

हा निर्णय चुकीचा ठरला – कारण हवामानाकडे दुर्लक्ष म्हणजे मृत्यूला आमंत्रणच.

 प्रशासनाचा संथ प्रतिसाद

बोट ७.३० ते ९ वाजता दरम्यान उलटली, पण शोधमोहीम संध्याकाळनंतरच सुरू झाली.

सागरी शोधासाठी त्या काळात सुसज्ज यंत्रणा उपलब्ध नव्हती.

जवळपासच्या किनाऱ्यांवर पोहोचलेले जिवंत लोक स्वतःहून मदत शोधत होते.

हे अपयश केवळ बोटीचे नव्हते — हे सरकारच्या अपुर्या तयारीचे द्योतक होते.

 सुरक्षा व्यवस्थेचा अभाव

कोणतेही लाइफ जॅकेट, बेल्ट, लाईफबोट्स नव्हते.

चालक व कर्मचाऱ्यांचे आपत्कालीन प्रशिक्षण नोंदवलेले नाही.

अनेक प्रवाशांना पोहता येत नव्हतं — पण त्यांना कोणताही पर्याय दिला गेला नाही.

‘जीव वाचवण्याची हमी’ ही संकल्पना तेव्हा अस्तित्वातच नव्हती.

ही नैसर्गिक नव्हे, व्यवस्थात्मक दुर्घटना होती

‘रामदास’च्या दुर्घटनेत:

एकही इशारा वेळेवर मिळाला नाही,

एकही तांत्रिक यंत्रणा नीट चालली नाही,

आणि एकही यंत्रणा वेळेत पोहोचली नाही.

1. प्रत्येक बोटेसाठी तांत्रिक तपासणी नियमीत असावी

2. संपूर्ण सागरी वाहतुकीला हवामानाशी सुसंगत राहण्याचे आदेश हवेत

प्रवाशांसाठी पोहण्याचे मूलभूत प्रशिक्षण वा प्राथमिक मार्गदर्शक हवेत

दुर्घटना झाल्यास, तत्काळ मदतीसाठी तयार यंत्रणा आवश्यक

‘रामदास’ बोट बुडाली.

पण ती केवळ पाण्यामुळे नाही,

ती बुडाली कारण कोणाचं लक्ष नव्हतं, कोणाची काळजी नव्हती आणि कोणतं यंत्र पूर्णपणे चालू नव्हतं.