संपादकीय भाग २ “मी पाहिलं, मी जगलो… आणि अनेक हरवले” — ‘रामदास’ बोटीतून परतलेल्या डोळ्यांनी सांगितलेली सत्यकथा

छावा- संपादकीय दि. १८ जुलै (सचिन मयेकर)

१७ जुलै १९४७.

स्वातंत्र्याच्या काही दिवस आधी, समुद्राने स्वातंत्र्य हिरावून घेतलं — शेकडो जिवांचं.
‘रामदास’ नावाची बोट सकाळी ६.३० वाजता मुंबईहून रेवसच्या दिशेने निघाली.
प्रवाशांमध्ये उत्साह होता – गटारीचा सण, कोकणची ओढ, कुणी नवविवाहित, कुणी घरी जाणारे विद्यार्थी, कुणी आप्तांची भेट घेणारे.
पण कुणालाही माहित नव्हतं की, ही यात्रा त्यांची शेवटची ठरणार आहे.

साक्ष: समुद्रात हरवलेले शब्द

कै.हरिभाऊ मढवी (रेवदंडा):

“एका फळीला धरून उरणपर्यंत पोचलो. पाणी, अंधार, थंडी, घाबरलेली माणसं… हे सगळं अनुभवत होतो. तेव्हा माझी बायको गरोदर होती. म्हणून मुलाचं नाव ‘रामदास’ ठेवलं.”

प्रभाकर करंबे (सातवणे):

“दोऱ्याला धरून लटकत राहिलो. एक अनोळखी तरुण माझ्यासोबत होता. आम्ही दोघं किनाऱ्यावर पोचलो. पण माझ्या डोळ्यांसमोर मृत्यू नाचत होता.”

बारकू मुसाफिर (अलिबाग):

“दोन दिवस मृतदेह समुद्रातून बाहेर काढले. अनेकांनी डोळे उघडे ठेवूनच प्राण सोडले. ते चेहरे आजही विसरता येत नाहीत. कुणी ‘आई’ म्हणत होता, कुणी ‘देवा’…”
काय चुकलं?

बोटीत क्षमतेपेक्षा अधिक प्रवासी होते

सुरक्षा जॅकेट्स, जीवनरक्षक उपकरणं उपलब्ध नव्हती

हवामान प्रतिकूल असूनही बोट निघाली

सायरन, इशारा, आपत्ती व्यवस्थापनाचा मागमूस नव्हता

दुर्घटनेनंतर मदतीत प्रचंड उशीर झाला

विश्लेषण

समुद्र केवळ निसर्ग नाही, तो अनुभवाचा आरसा आहे

बुडालेल्यांपेक्षा वाचलेल्यांची भीती अधिक खोल असते — कारण त्यांनी मृत्यू डोळ्यांनी पाहिलेला असतो

अशा दुर्घटना केवळ काळाचा परिणाम नसतात, त्या माणसांच्या हलगर्जीपणाचं मूर्त रूप असतात

पुढे काय?

आपल्याकडे अजूनही प्रवासी बोटी सुरक्षिततेच्या निकषांवर अपुऱ्या आहेत

स्थानिक पातळीवर ‘रामदास’सारख्या घटनांचं संग्रहालय / स्मारक होणं गरजेचं आहे

अशा साक्षी आठवणी शाळा-महाविद्यालयांत वाचल्या जाव्यात, चर्चिल्या जाव्यात

हे केवळ कोकणाचं दु:ख नाही — ही एक राष्ट्रीय चेतावणी आहे

‘रामदास’ ही बोट नव्हती — ती आशा, उत्सव, माणुसकीची वहाण होती.
ती बुडाली, पण तिच्या साक्षी आपण अजून ऐकतोय — डोळ्यांतून, आठवणीतून, आणि काळजातून.
ही दुर्घटना आपल्याला सांगते —
“आपण वाचलो आहोत… पण खरोखर शिकलो आहोत का?”

वाचलेल्यांची नोंद

ज्यांनी मृत्यूच्या कुशीतून जीवनाकडे परत उभं राहिलं

१. हरिभाऊ घारू मढवी – रेवदंडा; लाकडी फळीला धरून चिरवाडी (उरण) येथे पोहचले
२. प्रभाकर करंबे – सातवणे, पुणे; दोऱ्याला लटकून वाचले
३. बारकू मुसाफिर – अलिबाग; पोहून वाचले, अनेक मृतदेह समुद्रातून बाहेर काढले
४. शेख सुलतान – बोटीचे कॅप्टन; अखेरपर्यंत प्रयत्न केले
५. शेख मुहम्मद – काँडक्टर; शेवटच्या क्षणांपर्यंत ड्युटीवर
६. १२ वर्षांचा मुलगा – अधिकाऱ्यांनी वाचवलेला
७. इस्माईल ऊर्फ मोहम्मद – नंतर ओळख पटलेला मुलगा
८. प्रभाकर करंबे यांच्यासोबत असलेला तरुण – दोघांनी दोरीला धरून वाचले
९. रेवदंड्याचे पोहणारे शिक्षक – विद्यार्थ्यांचे प्राण वाचवले
१०. लक्ष्मी बोटीतील प्रवासी – काहींना वाचवण्यात मदत केली
११. पोलीस आणि शासकीय कर्मचारी – काही बचाव प्रयत्नात सहभागी
१२. तारणकर्ते पोहणारे – किनाऱ्यावर प्रेते वाचवणारे, नाव अनामिक

हेच आहेत त्या रात्रीचे ‘प्रकाशवाटा’ – ज्यांच्यामुळे अजूनही आपण त्या समुद्राच्या किनाऱ्यावर उभं राहून त्याची आठवण घेऊ शकतो.