संपादकीय (भाग १): समुद्राने हिरावून घेतलेली गटारी — ‘रामदास’ बोटीच्या आठवणींचे ओझे

छावा- संपादकीय दि. १७ जुलै (सचिन मयेकर)

१७ जुलै १९४७.

देश स्वतंत्रतेच्या उंबरठ्यावर. स्वप्न, आशा, स्वातंत्र्याची चाहूल… आणि त्याच वेळी, कोकणातील शेकडो कुटुंबांवर दुःखाचा काळोख दाटून आला.
तो दिवस — गटारी अमावस्या. उत्सवाच्या तयारीत असलेले लोक, मुंबईहून रेवदंड्याकडे निघालेली ‘रामदास’ नावाची मोटरबोट. कोण घरी सण साजरा करायला निघालं होतं, कोण आई-वडिलांना भेटायला, तर कोण नव्या संसाराच्या उंबरठ्यावर होतं.

कोणाला कल्पनाही नव्हती, की तो प्रवास शेवटचाच ठरणार आहे.

   समुद्राचे रौद्र तांडव

बोट रेवस खाडीच्या जवळ आली असता, आकाशात अचानक काळे ढग दाटले. वारा सुटला, लाटा उसळल्या, आणि बोट समुद्राच्या भयाण कोपात अडकली.

एकच क्षण — आणि सगळं संपलं.

८०० पैकी ६२५ प्रवासी समुद्राच्या गर्भात गडप झाले. या आकड्यांमागे होती हजारो स्वप्नं, वाट पाहणाऱ्या माणसांची नजर, कोवळ्या लेकरांची कुशी रिकामी करणारी दुर्घटना.

या दुर्घटनेने संपूर्ण कोकण हादरला

मृत्यूच्या कड्यावरून वाचलेले जीवन

या काळ्याकुट्ट इतिहासात, काही लोक मिरॅकलने वाचले. त्यातलेच एक — हरिभाऊ घारू मढवी.
रेवदंड्याचे मूळ रहिवासी.
एका लाकडी फळीला धरून, त्यांनी लाटा फोडत, मृत्यूच्या जबड्यातून सुटून चक्क उरणच्यार पिर वाडीत पोहचण्याचं अचाट कार्य केलं.

त्यावेळी त्यांची पत्नी गर्भवती होती.
त्यांनी आपल्या पुत्राचं नाव ठेवलं — रामदास.
हे नाव केवळ स्मरण नाही, तर समुद्राच्या त्या कोपाचा सन्मान आहे. एक इमोशनल ट्रिब्युट.

प्रशासन हरवलं, पण कोळी समाज उभा राहिला

ब्रिटीश सत्तेची तोंडात शेवटची घडी.
सागरी सुरक्षेची यंत्रणा मोडकळीला आलेली.
राहतकार्यात उशीर, दिरंगाई, आणि अकार्यक्षमता स्पष्ट दिसली.

पण त्याच वेळी, उभा राहिला — कोळी समाज.

आपली मासळी, आपला जीव धोक्यात घालून, त्यांनी ‘मानवतेची लाट’ उसळवली.
सुमारे दोन हजार रुपयांची मासळी समुद्रात टाकून, बोटीत अडकलेल्या लोकांना वाचवण्यासाठी त्यांनी समुद्रात उड्या मारल्या.

तेव्हा ‘कोळी’ हा शब्द केवळ व्यवसायाचाच नव्हता — तो माणुसकीचा होता.

एका नावात दडलेली शोकगाथा

‘रामदास’ हे नाव आजही कोकणात अनेक लोकांकडे आहे.
मात्र त्या नावामागे दडलेली व्यथा, ही फक्त धार्मिक श्रद्धा नाही — ती सामूहिक वेदना आहे.

रेवदंड्याचे सध्याचे सरपंच प्रफुल्ल मोरे यांचे आजोबा

श्री. शिवराम नागवेकर या दुर्घटनेत मृत्युमुखी पडले.
त्या लाटांमध्ये केवळ एक व्यक्ती नाही, तर एक पिढी वाहून गेली होती.

दुर्घटनेपासून धडे घेण्याची वेळ

७८ वर्षांनंतरही प्रश्न उभा आहे:
आपण या दुर्घटनेतून काही शिकलो का?

आजही कोकण किनारपट्टीवर सुरक्षेची स्थिती किती सुधारली आहे?
बोटींमध्ये प्रवाशांच्या सुरक्षेचे निकष काटेकोरपणे पाळले जातात का?

की अजूनही एखादा ‘रामदास’ होण्याची शक्यता आहे?

‘रामदास’ – एक नाव, एक इतिहास, एक वेदना

‘रामदास’ हे केवळ एक नाव नाही — ती एक सांघिक जखम आहे, जी आजही पूर्णपणे भरलेली नाही.
ही घटना विसरणं म्हणजे केवळ इतिहास पुसणं नव्हे, तर अशा दुर्घटना पुन्हा घडण्याचा धोका वाढवणं आहे.