संपादकीय=अंतराळातील नवे क्षितिज-भारतीय टाचेखाली आकाश

छावा, संपादकीय | दि. ११ जुलै(सचिन मयेकर-रेवदंडा)

“अंतराळ” या शब्दातच एक अपार गूढता, आकर्षण आणि मानवी जिज्ञासेचा गाभा सामावलेला आहे. एकेकाळी केवळ काल्पनिक कथा वाटणाऱ्या गोष्टी आज वास्तवात उतरलेल्या आहेत. आज अंतराळात केवळ अमेरिका-रशिया नव्हे, तर भारतही तितक्याच समर्थपणे झेप घेत आहे. अलीकडील काही घटना याचीच साक्ष देतात.

आंतर-तारकीय धूमकेतूचा शोध – विज्ञानाची विशाल झेप

नुकताच 3I/ATLAS नावाचा एक आंतर-तारकीय धूमकेतू आपल्या सौरमालेत आढळला. हा धूमकेतू 7.6 अब्ज वर्षे जुना असून, सध्या तो ऑक्टोबर 2025 मध्ये मंगळाच्या कक्षेतून पृथ्वीच्या दृष्टीक्षेपात येणार आहे. याच्या अभ्यासामुळे वैज्ञानिकांना आपल्या सौरमालेच्या पलीकडच्या गूढ विश्वाचा मागोवा घेण्याची संधी मिळणार आहे.

भारतीय अंतराळवीराची ‘आंतरराष्ट्रीय’ कामगिरी

Gp Cpt शुभांशु शुक्ला हे Axiom-4 या आंतरराष्ट्रीय मोहिमेचा भाग म्हणून 25 जून 2025 रोजी अंतराळात गेले आहेत. ही मोहीम ISS (International Space Station) वर 14 दिवसांची असून, 14 जुलै 2025 रोजी त्यांचे पृथ्वीवर पुनरागमन होणार आहे. भारताच्या मानवी अंतराळ प्रवासातील हा एक ऐतिहासिक आणि अभिमानास्पद टप्पा ठरत आहे.

स्पेसमध्ये अर्थकारणाचे राजकारण

NASA च्या विज्ञान कार्यक्रमांवर 47% पर्यंत निधीकपात करण्याचा प्रस्ताव अमेरिकेतील ट्रम्प प्रशासनाने मांडला. विज्ञान व तंत्रज्ञानासाठी हा मोठा धक्का ठरू शकतो. मात्र, अमेरिकी सिनेटने या प्रस्तावाला विरोध दर्शवला असून, विज्ञानाच्या बाजूने स्पष्ट भूमिका घेतली आहे. ही चर्चा जागतिक स्तरावर विज्ञान आणि राजकारण यांच्यातील संबंध स्पष्ट करत आहे.

नागरिकशास्त्राची झेप — सामान्य माणूसही संशोधक

Bulgaria मधील एका नागरिकाने मोबाइल अ‍ॅप वापरून एक दुर्मिळ ड्वार्फ नोव्हा (लघु-सूर्यस्फोट) शोधला. त्यानंतर वैज्ञानिक तपासणीअंती हा शोध बरोबर ठरला. ही घटना दाखवते की आज सामान्य माणसालाही खगोलशास्त्रीय शोधांमध्ये भाग घेण्याची संधी आहे. ही ‘लोकांसाठी विज्ञान’ ही संकल्पना प्रत्यक्षात उतरते आहे.

लाकडी उपग्रह : शाश्वत तंत्रज्ञानाची दिशा

Kyoto विद्यापीठ आणि Sumitomo Forestry यांच्या सहकार्याने तयार झालेला LignoSat हा लाकडी उपग्रह म्हणजे पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानाच्या दिशेने टाकलेलं महत्त्वाचं पाऊल आहे. या उपग्रहाचा वापर करून भविष्यकाळातील अवकाशीय कचरा कमी करण्याचे उद्दिष्ट ठरवले आहे. विज्ञान आणि पर्यावरण यांची सांगड घालणारा हा अभिनव प्रयोग आहे.

           निष्कर्ष

आजचा मानव अंतराळात स्थायिक होण्याच्या विचारांवर पोचला आहे. एकेकाळी स्वप्न वाटणारे संशोधन आता वस्तुस्थिती आहे. भारत या शर्यतीत स्वतःचे स्थान निर्माण करत आहे. परंतु त्याचवेळी संशोधनासाठी राजकीय इच्छाशक्ती, निधी, आणि सामान्य नागरिकांचा सहभागही तितकाच महत्त्वाचा आहे.

आज अंतराळ केवळ तारे, ग्रह, धूमकेतू किंवा स्फोटांची गोष्ट उरलेली नाही; तर ही मानवी जिज्ञासा, जिद्द, आणि ज्ञानावर आधारित नवयुगाची सुरूवात आहे.
अंतराळ आता केवळ आकाश नाही  तर मानवी ध्यासाचे रणांगण आहे.