सोलापूरची नागपंचमी – श्रद्धा, झुले आणि स्त्रीशक्तीचा उत्सव

छावा मराठी न्यूज पोर्टल- संपादकीय दि.२९ जुलै

श्रावण महिना सुरू झाला की संपूर्ण महाराष्ट्रात भक्तीमय वातावरण निर्माण होतं. सोलापूरसारख्या धार्मिक व पारंपरिक जिल्ह्यात याच महिन्यातला एक महत्त्वाचा आणि विशेष सण म्हणजे नागपंचमी.

हा सण केवळ सर्पपूजेपुरता मर्यादित नसून, तो नात्यांचा, स्त्रीशक्तीचा, निसर्गाशी एकरूप होण्याचा आणि सांस्कृतिक एकोप्याचा उत्सव आहे.

सोलापूर जिल्ह्यात नागपंचमीच्या काही दिवस आधीपासूनच गल्लीबोळात झुल्यांची तयारी सुरू होते. झाडांना बांधलेले झुले, झुलणाऱ्या मुली आणि “झुला झुला रे झुला…” म्हणणाऱ्या बायका – हे दृश्य श्रद्धा आणि आनंदाने भरलेलं असतं.

गावागावात स्त्रिया पारंपरिक वेशात झुल्यावर बसून फुगडी, झिम्मा खेळतात. पारंपरिक ओव्या आणि गाणी गात त्यांच्या जीवनातला हा सांस्कृतिक क्षण अधिक सजतो.

नागपंचमीच्या दिवशी सकाळपासूनच घराघरात, अंगणात मातीचे नाग तयार केले जातात किंवा भिंतीवर नागाचं चित्र काढलं जातं. या प्रतिमेवर दूध, गूळ, लाह्या, कुंकू-हळद अर्पण करून पूजा केली जाते.

“ओ नागा राजा, दूध पी राजा” अशी प्रेमळ हाक घालत सोलापूरकर नागदेवतेला साद घालतात. हा केवळ विधी नसतो, तर निसर्गाशी एक जिव्हाळ्याचं नातं टिकवण्याचा प्रयत्न असतो.

अनेक ठिकाणी गावातील मंदिरांमध्ये सामूहिक पूजांचं आयोजन होतं. महिलांची मोठ्या संख्येने उपस्थिती असते आणि आरतीमधून परिसर भक्तिभावाने भारलेला असतो.

सोलापूर जिल्ह्यात नागपंचमी ही भाऊ–बहिणींच्या नात्याचीही साजरी केली जाणारी परंपरा आहे. या दिवशी बहिणी आपल्या भावासाठी उपवास धरतात. त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात.

काही कुटुंबांमध्ये या दिवशी बहिणी भावाला ओवाळतात, त्याला पुरणपोळी किंवा लाह्यांचा नैवेद्य देतात.

नवविवाहित स्त्रिया या दिवशी माहेरी हजेरी लावतात. सासरमायच्या नात्यांना घट्ट करणारा हा सुंदर सण. स्त्रियांना साडी, बांगड्या, लाडू, गजरे यासारख्या वस्तू ‘ओटी’ स्वरूपात देण्यात येतात.

हळदी-कुंकवाचे कार्यक्रम गावागावात रंगतात. स्त्रिया एकमेकींच्या घरी भेट देऊन आनंद साजरा करतात.

सोलापूरची बाजारपेठ नागपंचमीच्या काही दिवस आधीपासूनच रंगत जाते. सोलापुरी साड्या, पूजेचं साहित्य, गजरे, नागाच्या मूर्ती, बांगड्या यांची मोठी विक्री होते.

घरोघरी नवीन वस्त्रप्रावरणं, सणासाठी खास खरेदी यामुळे छोट्या व्यावसायिकांना चांगलं उत्पन्न मिळतं. महिलांचं वावरणं बाजारात अधिक दिसून येतं – एक आनंददायक सामाजिक दृष्य!

सोलापूर जिल्ह्याचा बराचसा भाग कृषिप्रधान आहे. त्यामुळे इथं नागपंचमीला शेतात नांगर चालवणं टाळलं जातं.

सापाला भूमीचा रक्षक मानून, त्याच्या वासस्थानात खोडसाळपणे हस्तक्षेप न करण्याचा शहाणा विचार या सणामागे आहे.

या वर्षी नागपंचमीचा सण आज २९ जुलै २०२५ (मंगळवार) रोजी साजरा होत आहे. सकाळी ७ ते ११ या वेळेत पूजा करण्याचा शुभ मुहूर्त होता.

सोलापूरची नागपंचमी ही एक परंपरा नसून एक भावनात्मक, सांस्कृतिक आणि सामाजिक मूल्यांचा संगम आहे.