लगोरी – हरवलेला खेळ, हरवलेलं बालपण
१८ ऑगस्ट २०२५
सचिन मयेकर – छावा न्यूज पोर्टल
बालपण… आपल्यापैकी प्रत्येकासाठी ते एक गंध आहे, एक चव आहे, एक रंग आहे. या बालपणात रंग भरायचे काम करायचे ते गल्लीतल्या खेळांनी. त्यात सर्वात गाजलेला, सर्वात रोमांचक आणि सर्वात हृदयात घर करून बसलेला खेळ म्हणजे लगोरी.
लगोरी हा महाराष्ट्रातीलच नव्हे तर भारतभर खेळला जाणारा पारंपरिक खेळ आहे. शासनाच्या “महाराष्ट्रातील पारंपरिक खेळ” यादीत या खेळाचा समावेश स्पष्टपणे करण्यात आलेला आहे. याला काही ठिकाणी सात दगड, पिट्ठू किंवा डोकरी असंही म्हटलं जातं. खेळाचे नियम सोपे पण थरारक आहेत. सात सपाट दगडांची रास रचायची, एक गट चेंडूने ती रास पाडतो आणि दुसरा गट चेंडू मारत मारत विटा पुन्हा रचू नयेत म्हणून अडवतो. जे गट विटा पुन्हा रचतो तो जिंकतो.
महाराष्ट्र शासनाच्या खेळ व युवक सेवा संचालनालय कडून दिलेल्या माहितीनुसार लगोरी हा खेळ मुलांमध्ये धैर्य, समन्वय, चपळाई आणि टीमवर्क वाढवतो. ग्रामीण भागात हा खेळ “आंगणातील शाळा” म्हणून मुलांना मैत्री व नियम शिकवायचा एक साधन होता. क्रीडा भारती व भारतीय पारंपरिक खेळ महासंघ यांनी तर याला राष्ट्रीय खेळ महोत्सवांमध्येही स्थान दिलं आहे. इतकंच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर या खेळाला Lagori किंवा Seven Stones या नावाने ओळख दिली गेली आहे.
लहानपणी शाळा सुटली की गल्लीतले सगळे मित्र जमा व्हायचे. एका बाजूला दगड रचलेले, दुसऱ्या बाजूला हातात चेंडू घेऊन थरथरणारे हात. “चल… मार” एवढं ऐकायचं आणि मग सुरू व्हायचा खेळ. एकजण धावत जाऊन दगड रचतो, दुसरा चेंडू घेऊन मागून धाव घेतो, तिसऱ्याचा चुकलेला फटका, चौथ्याचा मारून पळवणारा हास्याचा गजर – सगळं काही अंगणात जिवंत व्हायचं. हा खेळ फक्त चेंडू-दगडांचा नव्हता, तो होता मैत्री, धाडस आणि एकत्र राहण्याचा उत्सव.
आज मात्र मोबाईल, टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स यांच्या आहारी गेलेल्या पिढीला हा खेळ जवळजवळ माहितच नाही. गल्लीतला हशा, अंगणातील धावपळ, चेंडू लागल्यावर रडणं आणि जिंकताना सगळ्यांनी एकत्र केलेला आनंदाचा जयघोष हे चित्र आता विरळ झालं आहे. शासनाने पारंपरिक खेळ जतन करण्यासाठी उपक्रम राबवले तरी खऱ्या अर्थाने हे खेळ पुनर्जीवित करायची जबाबदारी समाजाचीच आहे.
शाळांनी पारंपरिक खेळांचा विशेष उपक्रम राबवला पाहिजे. ग्रामपंचायत, नगरपंचायत, शहरी संस्था यांनी खेळ महोत्सव भरवायला हवेत. पालकांनी मुलांना मोबाईलपेक्षा मैदानाची ओढ लावायला हवी. असं झालं तर आपली पिढी पुन्हा एकदा दगड रचून, चेंडू मारून आणि “लगोरी… लगोरी…!” असा गजर करत बालपणाची खरी मजा अनुभवेल.
आज जर डोळे मिटले, तर अजूनही कानावर येतो – चेंडू लागल्यावरचा तो हलकासा किंचाळण्याचा आवाज, विटा पडल्याचा आवाज, आणि सगळ्यात महत्त्वाचा – “धाव… धाव… लवकर विटा रच… लगोरी…!” हा आवाज फक्त खेळाचा नाही, तो आहे आपल्या हरवलेल्या बालपणाचा.
