राजे, तुम्ही व्हा पुढे… गर्जला बाजी..
छावा, संपादकीय | दि. १४ जुलै(सचिन मयेकर)
१३ जुलै १६६०… स्वराज्याच्या इतिहासातील एक काळरात्र. काळजी, कट, आणि कुरघोड्यांनी व्यापलेला तो काळ. छत्रपती शिवाजी महाराज पन्हाळगडावर अडकले होते आणि त्यांच्या पाठोपाठ सिद्दी जोहरची भलीमोठी फौज लागली होती — जवळपास सहा हजार सैनिकांचा गराडा. हा वेढा तोडायचा म्हणजे मृत्यूच्या मुखातून मार्ग काढायचा, आणि तेही फक्त निष्ठेच्या बळावर.
शिवरायांनी एक गुप्त योजना आखली. रात्रीच्या अंधारात गडातून बाहेर पडायचं आणि विशाळगडावर सुरक्षित पोहोचायचं. पण यासाठी लागणार होता वेळ… आणि वेळ मिळणार होता फक्त एका त्यागावर — एका अमर पराक्रमावर. त्या योजनेचा केंद्रबिंदू होता घोडखिंड. एक चिंचोळी, दाट जंगलांनी भरलेली खिंड. आणि त्या खिंडीत उभा होता एक शूरवीर – नरवीर बाजीप्रभू देशपांडे.
शिवरायांनी काही बोलावं, त्याआधीच बाजींनी तलवार उपसली.
ते म्हणाले:माझे राजे, तुम्ही व्हा पुढे… स्वराज्याचं भवितव्य विशाळगडावर पोहोचणं गरजेचं आहे.
मी थांबतो इथे — या खिंडीत. जोपर्यंत तुमच्या तोफांचे आवाज माझ्या कानांवर आदळत नाहीत, तोपर्यंत हा बाजी प्राणाची बाजी लावेल.हे वाक्य केवळ शब्द नव्हते, तर त्या मावळ्यांच्या हृदयात ठसलेली आग होती. बाजींनी मागे पाहिलं — फक्त ३५० मावळे. समोर सिद्दी मसूदच्या हजारो सैनिकांची लाट. तरीही कोणाच्या चेहऱ्यावर भीती नव्हती. होती ती एकच भावना — स्वराज्यासाठी प्राण गेला तरी बेहत्तर.
त्या रात्री आभाळ कोसळत होतं, पावसाने सारी खिंड चिंब झाली होती, वीजा चमकत होत्या, अंधार घनदाट होता. पण त्या अंधारात बाजींच्या मावळ्यांच्या तलवारी वीजेसारख्या चमकत होत्या. एकामागून एक सिद्दीचे फौजदार खिंडीत शिरत होते, आणि बाजींचे मावळे त्यांना जणू एक ज्वालामुखीप्रमाणे गिळून टाकत होते.
शिवरायांनी स्वत:सारखा वेश परिधान करून शिवा काशीद या धाडसी मावळ्याला शत्रूच्या दिशेने पाठवलं. शत्रू भ्रमित झाला. शिवा पकडला गेला, पण त्याने आपल्या मृत्यूनं शिवरायांना वेळ मिळवून दिला. हा त्यागही त्या रात्रीचा अविभाज्य भाग होता.
खिंडीत युद्ध सुरू होतं. एकेक मावळा रक्तात न्हात पडत होता, पण शेवटचा श्वास घेईपर्यंत कोणी माघारी फिरलं नाही. बाजींचं शरीर शत्रूच्या तलवारींनी भोसकलं जात होतं, तरी त्यांचे आदेश तितक्याच ताकदीनं येत होते थांबू नका.राजे गडावर पोहोचले, तोपर्यंत एकही जिवंत मागे फिरू नये!”
अखेर… दूरवर विशाळगडावरून तोफेचा पहिला आवाज घुमला.
आकाश दणाणलं. बाजींच्या थकलेल्या कानांपर्यंत तो पोहोचला. आणि त्यांनी डोळे मिटले… एक समाधानाचं हास्य ओठांवर उमटलं. “राजे गडावर पोहोचले,” हीच होती त्यांच्या अखेरच्या श्वासाची ओळ.
आजही घोडखिंड म्हणजेच पावनखिंड, कोल्हापूर जिल्ह्यातील शाहूवाडी तालुक्यात गजापूर गावाजवळ, दाट जंगलात लपलेली आहे. गावातून पायऱ्या उतरून गेलं की एक छोटा ओढा पार करावा लागतो. झाडांच्या दाट सावलीत, जिथे दुपारीही सूर्यकिरण पोहोचत नाहीत, तिथं उभं आहे एक स्मारक — बाजींचं, मावळ्यांचं, आणि स्वराज्याच्या त्या रणधुरंधरांचं. लोखंडी शिड्यांतून खिंडीत उतरलं की वाटेत पडलेल्या मोठमोठ्या खडकांच्या मधून चालावं लागतं. ती खिंड आजही सांगते – इथे स्वामिनिष्ठा रक्तात मिसळली होती.
त्या खिंडीत उभं राहिलं की डोळ्यांपुढे दिसतात — बाजींच्या घोषणांनी भरलेले क्षण, ढाल-तलवारींचे आवाज, आणि मावळ्यांचं रणभैरव.
ही लढाई जिंकण्यासाठी नव्हती – ती होती स्वराज्य वाचवण्यासाठी मरणार्‍यांची शपथ.
शिवा काशीदचा त्याग, बाजींचं नेतृत्व, फुलाजीप्रभूंचं धैर्य, आणि त्या सर्व ज्ञात-अज्ञात मावळ्यांचं बलिदान — यामुळे ही खिंड “घोडखिंड” न राहता “पावनखिंड” झाली.
राजे, तुम्ही व्हा पुढे. गर्जला बाजी.गर्जनेत नष्ट झाला मृत्यू, आणि जन्माला आलं स्वराज्य.
नरवीर बाजीप्रभू देशपांडे, शिवा काशीद, फुलाजीप्रभू आणि सर्व शूरवीरांना शतशः नमन.
हाच खरा पराक्रम… हाच खरा इतिहास!
