भाग २ – १२ ऑगस्ट १९४७ : रक्ताची चाहूल
दिनांक : १२ ऑगस्ट २०२५
लेखक : सचिन मयेकर छावा न्यूज पोर्टल
स्वातंत्र्याचा ऐतिहासिक क्षण आता फक्त तीन दिवसांवर आला होता. दिल्लीतील लाल किल्ला, संसद भवन आणि सरकारी इमारतींना रोषणाई लावण्याची तयारी सुरू होती. गल्लीबोळांत झेंडे रंगवणारे कारागीर, वायसरॉय हाऊसपासून ते काँग्रेसच्या बैठकीपर्यंत सर्वत्र उत्साहाचे वातावरण… पण हा उत्साह देशाच्या सर्व भागात सारखा नव्हता.
पंजाब आणि बंगालच्या सीमेवर मात्र वातावरण धोकादायक होतं. सांप्रदायिक तणाव उघड हिंसाचारात बदलला होता. लाहोरच्या गल्लींमध्ये धुराचे ढग, अमृतसरच्या रस्त्यांवर जळालेल्या घरांचे अवशेष, कलकत्त्याच्या बाजारात बंद पडलेली दुकाने… लोकांच्या चेहऱ्यावर स्वातंत्र्याची आनंदरेषा नव्हती, तर भीतीचे खोल ओरखडे होते.
रेल्वे स्थानकं मानवी समुद्राने भरली होती. गाड्यांमध्ये पाय ठेवायला जागा नव्हती, लोक डब्यांच्या छतांवर, खिडक्यांना लटकून, सामानात फक्त दोन कपडे आणि थोडा धान्याचा पुडा घेऊन बसले होते. मुलांच्या रडण्याचे आवाज, आईंची घाईगडबड, वृद्धांचे हताश चेहरे — जणू एक मोठं पलायन सुरू होतं. कुठे जायचंय हेही माहित नसताना फक्त एकच ध्येय होतं हिंसेपासून वाचणं.
सीमारेषा अजून जाहीर झालेल्या नव्हत्या. सर सिरिल रेडक्लिफ यांच्या टेबलावर नकाशे तयार होते, पण त्या रेषा कुठून जाणार याची माहिती गुप्त ठेवली गेली होती. त्या एका ओळीत लाखो लोकांचं भविष्य दडलं होतं. इंग्रजांनी घाईघाईत ठरवलेल्या या योजनेला मुस्लिम लीगचा दबाव होता, तर गांधीजी शेवटच्या क्षणापर्यंत याला विरोध करत होते.
१२ ऑगस्टचा दिवस फक्त हिंसाचाराचाच नव्हता, तर विश्वासघाताचाही होता. शेजारी शेजाऱ्याला शत्रू मानू लागले, काही गावात तर शतकानुशतकाचं ऐक्य एका रात्रीत तुटलं. पण त्याच वेळी काही ठिकाणी मानवतेची छोटी छोटी उदाहरणं दिसली एखादा हिंदू आपल्या मुस्लिम मित्राला दुसऱ्या बाजूला सुरक्षित पोहोचवत होता, किंवा एखादी मुस्लिम स्त्री शेजारच्या हिंदू लेकराला आपल्या घरी आसरा देत होती.
इतिहासाच्या या पानावर स्वातंत्र्याच्या सुवर्णक्षणाची चाहूल होती, पण त्याच्यावर रक्ताचा वास पसरला होता. भारताची पहाट आता फक्त काही तासांवर होती, पण ही रात्र काळोखाने आणि किंकाळ्यांनी भरलेली होती.
ह्या दिवशी, नेहरू दिल्लीमध्येच होते, संविधान सभेत स्वातंत्र्याच्या अंतिम पर्वाची तयारी करत — “Tryst with Destiny” भाषणाची धडपड सुरू होती. त्यांच्या शब्दांतून तर इतिहासाला आकार देण्यात आला.
गांधीजी मात्र स्वातंत्र्याच्या रंगभूमीवर नव्हते. ते कोलकत्त्यात शांतता स्थापनेसाठी होते तिथे हिंसाचार थांबवण्यासाठी हळुवार पण अढळ प्रयत्न करत होते.
पुढील भाग – १३ ऑगस्ट १९४७ : अंतिम तयारी – उद्या वाचा, फक्त ‘छावा’ न्यूज पोर्टलवर.
