- रायगडमध्ये समुद्रात मोठी दुर्घटना – खांदेरी किल्ल्याजवळ मासेमारी बोट बुडाली, ५ जणांचा जीव वाचला, ३ जण बेपत्ता – शोध मोहीम युद्धपातळीवर सुरू
- मोबाईल चोरीच्या वादातून कोयत्याने हल्ला – महिला जखमी; रेवदंडा पोलिसात गुन्हा दाखल
- “सैयारा” : एक स्त्री, एक वेदना, एक अस्सल वास्तव!
- साई मंदिर चोरी प्रकरणातील सराईत आरोपी पेण पोलिसांच्या जाळ्यात; मंदिर भक्तांना दिलासा
आजचा दिवस महाराष्ट्राच्या अस्मितेचा, अभिमानाचा आणि प्रेरणेचा दिन आहे. रायगडाच्या सिंहासनावर आज पुन्हा एकदा इतिहासाचे तेज झळाळून निघाले आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा ही केवळ ऐतिहासिक घटना नसून, ती एक स्फूर्ती देणारी चिरंतन प्रेरणा आहे. ०६ जून १६७४ रोजी रायगड किल्ल्यावर झालेला हा सोहळा भारतीय स्वराज्याच्या स्थापनेचा सुवर्णक्षण ठरला.
राज्याभिषेक हा केवळ एक शासकीय विधी नव्हता, तर तो शुद्ध भारतीय राज्यकारभाराची, धर्मनिरपेक्षतेची आणि लोकहिताची साक्ष होती. परकीय – जुलमी सत्ताधीशांसारखे शिवाजी महाराजांनी केवळ तलवारीच्या बळावर राज्य मिळवले नव्हते, तर लोकांच्या विश्वासावर, नीतीवर आणि न्यायावर त्यांनी स्वराज्य उभं केलं.
राज्याभिषेकाची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ०६ जून १६७४ रोजी रायगड किल्ल्यावर राज्याभिषेक केला. या सोहळ्याचे नेतृत्व बनारस येथील पंडित गागाभट्ट यांनी केले. या विधीने शिवाजी महाराजांना “छत्रपती” आणि “हिंदवी स्वराज्याचे संस्थापक” ही उपाधी प्राप्त झाली. राज्याभिषेकामुळे स्वराज्याला धार्मिक, सामाजिक आणि राजकीय मान्यता मिळाली.
राज्याभिषेकाचे प्रमुख विधी
- ०१) अभिषेक विधी: शिवाजी महाराजांवर गंगेच्या पाण्यासह विविध नद्यांच्या पाण्याने अभिषेक करण्यात आला. अष्टप्रधान मंडळातील सदस्यांनी जलकुंभातून पाणी अर्पण केले.
- ०२) छत्रधारण: गागाभट्टांनी महाराजांच्या डोक्यावर सुवर्णछत्र धारण करून त्यांना “शिवछत्रपती” म्हणून घोषित केले.
- ०३) सिंहासनारोहण: शिवाजी महाराज सुवर्णसिंहासनावर विराजमान झाले, ज्यावर विविध राजचिन्हे आणि न्यायाचे प्रतीक असलेले सुवर्ण तराजू होते.
- ०४) तुलादान: महाराजांनी सोने, चांदी, धान्य, फळे, मसाले इत्यादींचे तुलादान केले. या विधीने त्यांच्या दातृत्वाचे दर्शन घडवले.
- ०५) राज्याभिषेक शकाची सुरुवात: शिवाजी महाराजांनी “शिवराज्याभिषेक शक” सुरू केला, ज्यामुळे स्वराज्याला स्वतंत्र कालगणना प्राप्त झाली. शिवाजी महाराज शककर्ते झाले.
राज्याभिषेकाचे महत्त्व
- राजकीय मान्यता : राज्याभिषेकामुळे स्वराज्याला कायदेशीर मान्यता मिळाली, ज्यामुळे शिवाजी महाराज परकीय सत्तांशी समतोल व्यवहार करू शकले.
- धार्मिक आणि सामाजिक प्रतिष्ठा : राज्याभिषेकाने शिवाजी महाराजांना “हिंदवी स्वराज्याचे संस्थापक” आणि “हिंदू धर्मोद्धारक” ही उपाधी प्राप्त झाली, ज्यामुळे त्यांच्या नेतृत्वाला धार्मिक आधार मिळाला.
- प्रशासनिक स्थिरता : राज्याभिषेकानंतर अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना करण्यात आली, ज्यामुळे स्वराज्याचे प्रशासन अधिक सुदृढ झाले.
- न्यायिक सार्वभौमता : राज्याभिषेकानंतर शिवाजी महाराज केवळ राजा नव्हते, तर स्वराज्यातील सर्वोच्च न्यायाधीश म्हणूनही ओळखले गेले.त्यांनी “राजा हा प्रजेचा सेवक आहे” हे तत्त्व रूजवले आणि न्यायव्यवस्था स्वतंत्र व पारदर्शक ठेवण्यास सुरुवात केली.राज्याभिषेकामुळे या न्यायिक अधिकारांना पक्की वैधता मिळाली. स्वराज्यातील प्रत्येक व्यक्तीला न्याय मिळविण्याचा अधिकार असल्याचे प्रत्यक्ष कृतीतून दाखवून दिले.
सारांशाने, शिवराज्याभिषेक हा केवळ ऐतिहासिक घटना नाही, तर तो स्वराज्य, स्वाभिमान आणि सांस्कृतिक पुनर्जागरणाचा प्रतीक आहे. आजच्या काळातही, शिवाजी महाराजांचे मूल्य, त्यांचे नेतृत्व आणि त्यांची दूरदृष्टी आपल्याला प्रेरणा देतात.
आज रायगडावर जो राज्याभिषेक सोहळा साजरा होतो आहे, तो फक्त एक पारंपरिक कार्यक्रम नाही, तर तो एक सांस्कृतिक पुनर्जागरणाचा संदेश आहे. स्वराज्याची मूल्यं, सामाजिक न्याय, स्त्री-समानता, धर्म-सहिष्णुता आणि राष्ट्रप्रेम या गोष्टी आजही आपल्याला शिवाजी महाराजांच्या कार्यातून शिकायला मिळतात.
इतिहास पाहताना केवळ गौरवगाथा ऐकून थांबू नये. आपल्या आचरणात, कामात आणि समाजकार्यात महाराजांचे तत्त्वज्ञान उतरवणं हीच खरी अभिषेकाच्या आठवणीस वाहिलेली आदर्श आदरांजली ठरेल.
आज शिवराज्याभिषेकाच्या निमित्ताने आपण एक संकल्प करूया—स्वतःच्या कर्तृत्वातून, प्रामाणिक कामातून आणि सामाजिक बांधिलकीतून आपण प्रत्येकजण आपल्या परीने स्वराज्याचा विचार पुढे घेऊन जाऊ. सह्याद्रीच्या कभिन्न कातळात आजही अनेक वार छातीवर झेलून आजही रायगड अजूनही ताठ मानेने उभा आहे, पण प्रश्न इतकाच आहे — “स्वराज्याचे पाईक म्हणून ताट मानाने मिरवताना, खरोखर आपण रायगडासारखे उभे आहोत का?”