- रायगडमध्ये समुद्रात मोठी दुर्घटना – खांदेरी किल्ल्याजवळ मासेमारी बोट बुडाली, ५ जणांचा जीव वाचला, ३ जण बेपत्ता – शोध मोहीम युद्धपातळीवर सुरू
- मोबाईल चोरीच्या वादातून कोयत्याने हल्ला – महिला जखमी; रेवदंडा पोलिसात गुन्हा दाखल
- “सैयारा” : एक स्त्री, एक वेदना, एक अस्सल वास्तव!
- साई मंदिर चोरी प्रकरणातील सराईत आरोपी पेण पोलिसांच्या जाळ्यात; मंदिर भक्तांना दिलासा
आणीबाणी १९७५ : भारतीय लोकशाहीची कसोटी
• छावा • स्पर्धा परीक्षा विशेष • Aspirant (भाग ०१)
🔹 ऐतिहासिक पार्श्वभूमी :
- 12 जून 1975: अलाहाबाद उच्च न्यायालयाने इंदिरा गांधी यांची लोकसभा निवडणूक अवैध ठरवली.
- त्यानंतर सर्वोच्च न्यायालयाने त्यांना केवळ ‘कार्यवाहक पंतप्रधान’ म्हणून अधिकार दिले.
- 25 जून 1975: राष्ट्रपती फक्रुद्दीन अली अहमद यांच्याकडून संविधानाच्या कलम 352 अंतर्गत ‘आंतरिक गडबडी’चा आधार घेत आणीबाणी जाहीर.
🔹 संविधानातील आपत्कालीन तरतुदी (Emergency Provisions) – मूलभूत माहिती
- राष्ट्रीय आणीबाणी (National Emergency) कलम 352 युद्ध, बाह्य आक्रमण किंवा आंतरिक गडबडी
- राज्य आणीबाणी (President’s Rule) कलम 356, राज्यातील संवैधानिक अपयश
- आर्थिक आणीबाणी कलम 360, आर्थिक स्थैर्यावर गंभीर परिणाम
• १९७५ ची आणीबाणी ही “आंतरिक गडबडी” (internal disturbance) या कारणावर आधारित होती.
🔹 आणीबाणीतील प्रमुख घटनाक्रम :
- मूलभूत हक्क निलंबित – अनुच्छेद 14, 19, 21, 22 यावर परिणाम
- प्रेस सेंसरशिप – वृत्तपत्रांवर कडक नियंत्रण
- विरोधकांची अटक – JP आंदोलन, अडवाणी, वाजपेयी, फर्नांडिस यांची अटक
- नसबंदी मोहिम – संजय गांधी यांच्या पुढाकाराने जबरदस्तीचे कार्यक्रम
- तुर्कमान गेट गोळीबार – विरोध दर्शवणाऱ्या सामान्य नागरिकांवर पोलिस कारवाई
- कोट्यवधींना झटका – शेकडो निष्पाप नागरिक तुरुंगात
🔹 आणीबाणीचा परिणाम :
- राजकीय काँग्रेसचा १९७७ मध्ये पराभव, जनता पक्षाचा उदय
- सामाजिक भयाचे वातावरण, नागरिकांचा गळा घोटला गेला
- घटनेवर परिणाम ४४ वा घटनादुरुस्ती (1978) – आणीबाणी लागू करण्यासाठी ‘armed rebellion’ हा स्पष्ट शब्द वापरणे बंधनकारक, मूलभूत हक्कांचे संरक्षण
- लोकशाही मूल्ये लोकशाहीच्या रक्षणासाठी जनतेचा लढा उजवा ठरला
🔹 MPSC / UPSC साठी महत्त्वाचे मुद्दे :
- 1. आपत्कालीन तरतुदी (Emergency Provisions) – अनुच्छेद 352, 356, 360
- 2. मूलभूत हक्कांवर परिणाम – अनुच्छेद 19, 21
- 3. केंद्र-राज्य संबंधातील बदल
- 4. ४२ वी व ४४ वी घटनादुरुस्ती
- 5. लोकशाही मूल्ये, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य
- 6. प्रशासन, न्यायव्यवस्था आणि संसद यांवरील प्रभाव
- 7. राजकीय नैतिकता आणि जबाबदारीचा अभाव
- 8. नागरिकांचा लढा व जागरूकता
🔹 अभ्यासासाठी उपयुक्त संदर्भ (Notes साठी) :
- NCERT: Indian Constitution at Work – Chapter 6: The Emergency
- Laxmikanth: Indian Polity – Chapter on Emergency Provisions
- ARC Reports (Administrative Reforms Commission)
- Ramachandra Guha – “India After Gandhi”
- JP Movement & Total Revolution literature
१९७५ ची आणीबाणी हे भारतीय लोकशाहीच्या इतिहासातील एक वळणबिंदू होते. राज्यघटनेचे व संविधानिक मूल्यांचे रक्षण करण्यासाठी जागरूक जनता, सशक्त माध्यमे आणि स्वतंत्र न्यायव्यवस्था किती महत्त्वाची असते हे या घटनेने शिकवले. UPSC/MPSC परीक्षार्थींसाठीही घटना राजकीय विचारसरणी, घटनात्मक अधिष्ठान व नैतिकता यांचा समतोल अभ्यास करण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. या संदर्भातून अन्य माहिती दुसऱ्या भागात….